ರಾಗ ಕಾಂಬೋಧಿ ಖಂಡಛಾಪುತಾಳ
2nd Audio by Mrs. Nandini Sripad
ಶ್ರೀ ಜಗನ್ನಾಥದಾಸರ ಕೃತಿ
ಬಲು ರಮ್ಯವಾಗಿದೆ ಹರಿಯ ಮಂಚ ॥ ಪ ॥
ಯಲರುಣಿಕುಲ ರಾಜರಾಜೇಶ್ವರ ಮಂಚ ॥ ಅ.ಪ ॥
ಪವನತನಯ ಮಂಚ ಪಾವನತರ ಮಂಚ
ಭುವನತ್ರಯನ ಪೊತ್ತ ಭಾರಿ ಮಂಚ ।
ಕಿವಿಗಳಿಲ್ಲದ ಮಂಚ ಶ್ರೀನಿಕೇತನ ಮಂಚ
ಶಿವರೂಪದಲಿ ಹಿಂದೆ ಹರಿಯ ವಲಿಸಿದ ಮಂಚ ॥ 1 ॥
ರಾಮನನುಜಾನಾಗಿ ರಣವ ಜಯ್ಸಿದ ಮಂಚ
ತಾಮಸ ರುದ್ರನ್ನ ಪಡೆದ ಮಂಚ ।
ಭೀಮಾವರಜನೊಳು ಆವೇಶಿಸಿದ ಮಂಚ
ಜೀಮೂತಮಂಡಲವ ತಡೆಗಟ್ಟಿದ ಮಂಚ ॥ 2 ॥
ನೀಲಾಂಬರವನ್ನುಟ್ಟು ನಳನಳಿಸುವಾ ಮಂಚ
ನಾಲಿಗಿ ಎರಡುಳ್ಳ ನೈಜ ಮಂಚ ।
ನಾಲ್ವತ್ತು ಕಲ್ಪದಿ ತಪವ ಮಾಡಿದ ಮಂಚ
ತಾಳಾ ಮುಸಲ ಹಲವ ಪಿಡಿದಿಹದೀ ಮಂಚ ॥ 3 ॥
ಜೀವನಾಮಕನಾಗಿ ವ್ಯಾಪ್ತರೂಪ ಸ್ವಾಮಿ
ಸೇವಿಯೊಳಿರುವದು ಸಹಜ ಮಂಚ ।
ಸಾವಿರಾ ಮೊಗದಿಂದ ಶೋಭಿಸುತಿಹ್ಯಾ ಮಂಚ
ರೇವತೀ ಶರೀರವನು ಕಿರಿದು ಮಾಡಿದಾ ಮಂಚ ॥ 4 ॥
ವಾರುಣೀದೇವಿಗೆ ವರನೆನಿಸುವಾ ಮಂಚ
ಸಾರುವ ಭಕುತರ ಸಲಹೋ ಮಂಚ ।
ಕಾರುಣ್ಯನಿಧಿ ಜಗನ್ನಾಥವಿಟ್ಠಲನ ವಿ -
ಹಾರಕ್ಕೆ ಯೋಗ್ಯವಾದ ವಿಮಲ ಶೇಷಮಂಚ ॥ 5 ॥
***
Balu ramyavagide srihariya manca || pa ||
Yalaruni kula raja rajesvarana manca|| a.pa ||
Pavana tanayanenipa pavanatara manca|
Buvanatrayava potta bari manca|
Kivigalillada mancasriniketana manca|
Sivarupadali srihariya olisida manca|| 1 ||
Nilambaravanuttu nalanalisuva manca|
Nalige eradulla naija manca|
Nalvattu kalpadi tapava madida manca|
Tala musala halava pididiha manca|| 2 ||
Ramananujanagi ranava jayisida manca|
Tamasa rudrana padeda manca|
Bimananujanolu avesisida manca|
Jimuta mallaranu kuttida manca|| 3 ||
Jiva namakanagi vyaptanada hariya |
Sevisi sukisuva divya manca|
Savira mukadinda stutisi higguva manca|
Devakiya jatharadali janisida manca|| 4 ||
Varuni devige varanenisida manca|
Saruva Baktara poreva manca|
Karunya nidhi jagannatha viththalana
Viharakke yogyavada seshamanca|| 5 ||
***
pallavi
balu ramyavAgide shrIhariya manca
anupallavi
yalaruNi kula rAja rAjEshvarana manca
caraNam 1
pavana tanayanenipa pAvanatara manca bhuvanatrayava potta bhArI mancha
kivigaLillada manca shrInikEtana manca shiva rUpadali shrIhariya olisida mancha
caraNam 2
nIlAmbaravanuTTu naLanaLisuva manca nAlige eraDuLLa naija manca
nAlvattu kalpadi tapava mADida manca tAlamusala halava piDidia manca
caraNam 3
rAmananu janAgi raNava jayisida manca tAmasa rudrana paDeda manca
bhImananu janoLu AvEshisida manca jImUta mallaranu kuTTida manca
caraNam 4
jIvanAmakanAgi vyAptanAda hariya sEvisi sukhisuva divya manca
sAvira mukhadinda tutisi higguva manca dEvakiya jaTaradi janisida manca
caraNam 5
vAruNi dEvige varanenisida manca sAruva bhaktara poreva manca
kAruNya nidhi jagannAtha viTTalana vihArakke yOgyavAda shESa manca
***
Balu ramyavagide srihariya manca |
Yalaruni kularaja rajesvarana manca |
Pavana tanayanenipa pavanatara manca |
Buvanatrayava potta bari manca |
Kivigalillada manca sriniketana manca |
Sivarupadalli srihariya olisida manca || 1 ||
Niranbaravannuttu nalanalisuva manca |
Nalige eradulla naija manca |
Nalvattu kalpadi tapava madida manca |
Tala musala halava pididiha manca || 2 ||
Ramananujanagi ranava jayisida manca |
Tamasa rudrana padeda manca |
Bimananujanolu avesisida manca |
Jimuta mallaranu kuttida manca | |3 ||
Jiva namaengada vyaptanada hariya |
Sevisi sukisuva manca |
Savira mukadinda tutisi higguva manca |
Devakiya jatharadi janisida manca || 4 ||
Varunidevige varanenisida manca |
Saruva bktara poreva manca |
Karunyanidhi jagannatha vithalana |
Viharakke yogyavada sesha manca || 5 ||
***
ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ :
ಕೀರ್ತಿಶೇಷ ಮಾಧ್ವಭೂಷಣ ದಿ॥ ಶ್ರೀ ಬಿ. ಭೀಮರಾವ್ , ದಾವಣಗೆರೆ.
ಬಲು ರಮ್ಯವಾಗಿದೆ ಹರಿಯ ಮಂಚ ॥ ಪ ॥
ಯಲರುಣಿಕುಲ ರಾಜರಾಜೇಶ್ವರ ಮಂಚ ॥ ಅ.ಪ ॥
ಪವನತನಯ ಮಂಚ ಪಾವನತರ ಮಂಚ ।
ಭುವನತ್ರಯನ ಪೊತ್ತ ಭಾರಿ ಮಂಚ ॥
ಕಿವಿಗಳಿಲ್ಲದ ಮಂಚ ಶ್ರೀನಿಕೇತನ ಮಂಚ ।
ಶಿವರೂಪದಲಿ ಹಿಂದೆ ಹರಿಯ ವಲಿಸಿದ ಮಂಚ ॥ 1 ॥
ಬಲು = ಬಹಳ ; ರಮ್ಯ = ಸುಂದರ ; ಮಂಚ = ಮಲಗುವ ಪೀಠ (ಹಾಸಿಗೆ) ; ಯಲರುಣಿಕುಲ = ಸರ್ಪಕುಲ ; ರಾಜರಾಜೇಶ್ವರ = ಸರ್ಪರಾಜಾಧಿರಾಜನೆಂಬ ಮಂಚ .
ಪವನತನಯ = ವಾಯುದೇವನ ಮಗ (ಶೇಷ) ; ಪಾವನತರ = ಅತ್ಯಂತ ಪವಿತ್ರವಾದ ; ಭುವನತ್ರಯನ ಪೊತ್ತ ಭಾರಿಮಂಚ = ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡವನ್ನು ಹೊತ್ತಿರುವ ಶೇಷ - (ಪೃಥ್ವಿ , ಕೆಳಗಿನ ಮತ್ತು ಮೇಲಿನ ಲೋಕಗಳೆಂಬ ವಿವಕ್ಷೆಯಿಂದ ಲೋಕತ್ರಯವೆಂದು ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡವೇ ವ್ಯವಹರಿಸಲ್ಪಡುತ್ತದೆ ; ಭೂಃ , ಭೂವಃ ಮತ್ತು ಸ್ವಃ ಎಂದರೆ ಭೂಮಿ, ಅಂತರಿಕ್ಷ ಮತ್ತು ಸ್ವರ್ಗಲೋಕಗಳು ಲೋಕತ್ರಯಗಳು. ಈ ಮೂರುಲೋಕಗಳ - ಉಪಲಕ್ಷಣದಿಂದ ಹದಿನಾಲ್ಕು ಲೋಕಾತ್ಮಕಬ್ರಹ್ಮಾಂಡವನ್ನೇ ತಿಳಿಯಬೇಕು;
ಶೇಷದೇವನು ಪಾತಾಳಲೋಕದ ಕೆಳಗೆ ತನ್ನ ೧೦೦೦ ಫಣಗಳ ರೂಪದಿಂದಿದ್ದು , ಒಂದು ಫಣದಲ್ಲಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡವನ್ನು ಸಾಸಿವೆಕಾಳಿನಂತೆ ಲೀಲೆಯಿಂದ ಧರಿಸಿರುವನು ;
ಕಿವಿಗಳಿಲ್ಲದ ಮಂಚ = ಕಿವಿಗಳಿಲ್ಲದ ಶೇಷಮಂಚ (ಸರ್ಪಗಳಿಗೆ ಕಿವಿಗಳಿಲ್ಲ - ಕಣ್ಣುಗಳಿಂದಲೇ ಕೇಳುತ್ತವೆಂದೂ ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ - ಶ್ರೀಹರಿಯ ಸೃಷ್ಟಿಯು ಆಶ್ಚರ್ಯಕರವು) ; ಶ್ರೀನಿಕೇತನಮಂಚ = ಲಕ್ಷ್ಮೀಪತಿಯು ಮಲಗುವ ಶಯ್ಯೆ; ಶಿವರೂಪದಲಿ ಹಿಂದೆ ಹರಿಯ ವಲಿಸಿದ = ಹಿಂದಿನ ಜನ್ಮದಲ್ಲಿ ಶಿವನಾಗಿದ್ದು , ಶ್ರೀಹರಿಯನ್ನು ಒಲಿಸಿ (ಪ್ರಸನ್ನೀಕರಿಸಿಕೊಂಡು) ಶೇಷಪದವಿಯನ್ನು ಪಡೆದವನು.
ರಾಮನನುಜನಾಗಿ ರಣವ ಜಯ್ಸಿದ ಮಂಚ ।
ತಾಮಸ ರುದ್ರನ್ನ ಪಡೆದ ಮಂಚ ॥
ಭೀಮಾವರಜನೊಳು ಆವೇಶಿಸಿದ ಮಂಚ ।
ಜೀಮೂತ ಮಂಡಲವ ತಡೆಗಟ್ಟಿದ ಮಂಚ ॥ 2 ॥
ರಾಮನನುಜನಾಗಿ = ಲಕ್ಷ್ಮಣನಾಗಿ ಅವತರಿಸಿ ; ರಣವ ಜಯ್ಸಿದ = ರಾಮ - ರಾವಣ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ರಾವಣಸಮಬಲನೆನಿಸಿದ ಇಂದ್ರಜಿತನನ್ನು ಕೊಂದು, ಅನೇಕ ರಾಕ್ಷಸರ ಸಮೂಹಗಳನ್ನು ಸಂಹರಿಸಿದ್ದಾನೆ ; ತಾಮಸ ರುದ್ರನ್ನ ಪಡೆದ ಮಂಚ = ತಾಮಸರುದ್ರನನ್ನು ಶೇಷದೇವನು ಪುತ್ರನನ್ನಾಗಿ ಪಡೆದನು (ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಸೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ) ( ತಾಮಸೋऽನಂತಜಃಶಿವಃ ) ; ಭೀಮಾವರಜನೊಳು = ಅರ್ಜುನನಲ್ಲಿ ; ಆವೇಶಿಸಿದ = ಆವಿಷ್ಟನು ಶೇಷದೇವ (ನರಾವೇಶವಿದೆ ಅರ್ಜುನನಲ್ಲಿ - ನರನು ಶೇಷಾವತಾರಿಯು, ಯಮಪುತ್ರನು - ಯಮನಿಂದ ಜನಿಸಿದ ನರನಾರಾಯಣರಲ್ಲೊಬ್ಬನು) ; ಜೀಮೂತ ಮಂಡಲವ = ಇಂದ್ರಾದಿದೇವಸಮೂಹವನ್ನು (ಜೀಮೂತ - ಮೇಘವಾಹನನಾದ ಇಂದ್ರನ ನಾಮವೂ ಆಗಿದೆ). ತಡೆಗಟ್ಟಿದ ಮಂಚ.
ನೀಲಾಂಬರವನ್ನುಟ್ಟು ನಳನಳಿಸುವ ಮಂಚ ।
ನಾಲಿಗಿ ಎರಡುಳ್ಳ ನೈಜಮಂಚ ॥
ನಾಲ್ವತ್ತು ಕಲ್ಪದಿ ತಪವ ಮಾಡಿದ ಮಂಚ ।
ತಾಳಾ ಮುಸಲ ಹಲವ ಪಿಡಿದಿಹದೀ ಮಂಚ ॥ 3 ॥
ನೀಲಾಂಬರ = ನೀಲವಸ್ತ್ರ; ನಳನಳಿಸುವ = ಥಳಥಳಿಸುವ (ಹೊಳೆಯುವ); ನಾಲಿಗಿ ಎರಡುಳ್ಳ = ಸರ್ಪಗಳಿಗೆ ನಾಲಿಗೆಗಳು ಎರಡು ; ನೈಜಮಂಚ = ಸ್ವಭಾವಸಿದ್ಧವಾದ ಶಯ್ಯೆ ; ನಾಲ್ವತ್ತುಕಲ್ಪದಿ ತಪವ ಮಾಡಿದ = ನಲವತ್ತು ಬ್ರಹ್ಮಕಲ್ಪಗಳ ಕಾಲ ಸಾಧನೆ ಮಾಡಿ ಶೇಷಪದವಿಯನ್ನು ಪಡೆದ (ಇಲ್ಲಿ ' ತಪವ ' ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಸಾಧನೆ ಎಂಬರ್ಥವನ್ನು ತಿಳಿಯಬೇಕು. ' ದ್ವಿಶತಕಲ್ಪದಿ ತಪವೆಸಗಿ ಅಸುದೇವ ಪೊಂಬಸಿರ ಪದವ ಪಡೆದ ' ಎಂದು ತತ್ತ್ವಸುವ್ವಾಲಿಯಲ್ಲಿ ' ತಪಶಬ್ದ ' ವನ್ನು ಸಾಧನೆ ಎಂಬರ್ಥದಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗಿಸಿರುವಂತೆ - ಉಗ್ರತಪನಾಮಕನಾಗಿ ರುದ್ರದೇವನು ೧೦ ಕಲ್ಪ ತಪಸ್ಸು ಮಾಡಿ, ೩೮ ಕಲ್ಪ ಸಾಧನೆಯ ನಂತರ ೪೯ನೇ ಕಲ್ಪದಲ್ಲಿ ರುದ್ರಪದವಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿ, ೫೦ನೇ ಕಲ್ಪದಲ್ಲಿ ಶೇಷಪದವಿಯನ್ನು ಹೊಂದುತ್ತಾನೆ - ಅಂತೂ ಒಟ್ಟು ೫೦ನೇ ಕಲ್ಪಸಾಧನೆಯಿಂದ ಮುಕ್ತಿ, ರುದ್ರದೇವನಿಗೆ ). ತಾಳಾ ಮುಸಲ ಹಲವ ಪಿಡಿದಿಹದೀ = ತಾಳೆಮರದ ಧ್ವಜ , ಒನಕೆ, ನೇಗಿಲುಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದಿರುವ ಈ ಮಂಚ.
ಜೀವನಾಮಕನಾಗಿ ವ್ಯಾಪ್ತರೂಪ ಸ್ವಾಮಿ ।
ಸೇವಿಯೊಳಿರುವದು ಸಹಜ ಮಂಚ ॥
ಸಾವಿರಮೊಗದಿಂದ ಶೋಭಿಸುತಿಹ್ಯಾ ಮಂಚ ।
ರೇವತಿ ಶರೀರವನು ಕಿರಿದು ಮಾಡಿದ ಮಂಚ ॥ 4 ॥
ಜೀವನಾಮಕನಾಗಿ = ಸರ್ವ ಸುಜೀವಾಭಿಮಾನಿಯಾದ ಶೇಷನು, ' ಜೀವ 'ನೆಂಬ ನಾಮವುಳ್ಳವನು; ವ್ಯಾಪ್ತರೂಪ = ಎಲ್ಲ ಜೀವರಲ್ಲಿದ್ದು ; ಸ್ವಾಮಿ ಸೇವಿಯೊಳಿರುವದು = ಶ್ರೀಹರಿಯ ಸೇವೆಯಲ್ಲಿ ನಿರತನಾಗಿರುವ ; ಸಾವಿರಮೊಗದಿಂದ ಶೋಭಿಸುತಿಹ್ಯಾ = ಸಹಸ್ರ ಮುಖಗಳಿಂದ ಕಂಗೊಳಿಸುತ್ತಿರುವ ; ರೇವತಿ ಶರೀರವನು ಕಿರಿದು ಮಾಡಿದ = ಬಲರಾಮನಾಗಿ, ಮಂಚ = ಶೇಷದೇವ.
ವಾರುಣೀದೇವಿಗೆ ವರನೆನಿಸುವಾ ಮಂಚ ।
ಸಾರುವ ಭಕುತರ ಸಲಹೋ ಮಂಚ ॥
ಕಾರುಣ್ಯನಿಧಿ ಜಗನ್ನಾಥವಿಟ್ಠಲನ ವಿ - ।
ಹಾರಕ್ಕೆ ಯೋಗ್ಯವಾದ ವಿಮಲ ಶೇಷಮಂಚ ॥ 5 ॥
ವಾರುಣೀದೇವಿಗೆ ವರನೆನಿಸುವಾ = ಪತಿಯೆಂದು ಪ್ರಸಿದ್ಧನಾದ ; ಸಾರುವ = ಸ್ತುತಿಸುವ (ನಿನ್ನ ಬಳಿಗೆ ಬರುವ - ಶರಣುಹೊಂದುವ); ಭಕುತರ ಸಲಹೋ = ಭಕ್ತರನ್ನು ಸಲಹುವ ; ಜಗನ್ನಾಥವಿಟ್ಠಲನ ವಿಹಾರಕ್ಕೆ ಯೋಗ್ಯವಾದ = ಶ್ರೀಹರಿಯ ಶಯನಕ್ರೀಡೆಗೆ (ಸುಖಾಸನಕ್ಕೆ) ಯೋಗ್ಯವಾದ ; ವಿಮಲ ಶೇಷಮಂಚ = ಪವಿತ್ರವಾದ ಶೇಷದೇವನೆಂಬ ಶ್ರೀಹರಿಯ ಶಯ್ಯೆ.
ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ :
ಕೀರ್ತಿಶೇಷ ಮಾಧ್ವಭೂಷಣ ದಿ॥ ಶ್ರೀ ಬಿ. ಭೀಮರಾವ್ , ದಾವಣಗೆರೆ.
***
ಶೇಷದೇವರು ಅಂತರ್ಗತ ಸಂಕರ್ಷಣನಾಮಕ ಪರಮಾತ್ಮನ ಸೇವೆ.
ರಮ್ಯಮಂಚ-
ಬಲು ರಮ್ಯವಾಗಿದೆ ಶ್ರೀಹರಿಯ ಮಂಚ ಯಲರುಣಿ ಕುಲರಾಜ ರಾಜೇಶ್ವರನ ಮಂಚ|ಪ|
ಪವನತನಯನೆನಿಪ ಪಾವನತರ ಮಂಚ ಭುವನತ್ರಯವ ಪೊತ್ತ ಭಾರೀ ಮಂಚ
ಕಿವಿಗಳಿಲ್ಲದ ಮಂಚ ಶ್ರೀನಿಕೇತನ ಮಂಚ ಶಿವರೂಪದಿ ಶ್ರೀಹರಿಯ ಒಲಿಸಿದ ಮಂಚ||೧||
ನೀರಾಂಬರವನುಟ್ಟು ನಳನಳಿಸುವ ಮಂಚ ನಾಲಿಗೆ ಎರಡುಳ್ಳ ನೈಜಮಂಚ
ನಾಲ್ವತ್ತು ಕಲ್ಪದಿ ತಪವ ಮಾಡಿದ ಮಂಚತಾಲ ಮುಸುಲ ಹಲವ ಪಿಡಿದ ಮಂಚ||೨||
ಸಾವಿರ ಹೆಡೆ. ಸಾವಿರ ಮುಖ. ಎರಡು ಸಾವಿರ ನಾಲಿಗೆ. ನಾಲಿಗೆಗಳ ಮೇಲೆ ಸದಾ ನಲಿಯುವ ಎಣಿಸಲಾಗದ ನಾರಾಯಣನ ನಾಮ. ಈತ ಅನಂತ ನಾಮಕ. ಯಲರುಣಿಕುಲ –ನಾಗ ರಾಜ. ಗಾಳಿಯೇ ಆಹಾರ. ಆತ ಪವನಪುತ್ರ. ಬಿರುಗಾಳಿಯ ಬಲ. ಅಪಾರ ಶಕ್ತಿಯುತ. ವಾರುಣೀ ಪತಿ.ಅಹಂಕಾರ ತತ್ವ ಅಧಿಪತಿ. ಮನೋ ನಿಯಾಮಕ. ಸತ್ ಶಾಸ್ತ್ರ ಶ್ರವಣ ಪ್ರವೃತ್ತಿ ಜನಕ, ಪ್ರೇರಕ. ಭಗವಂತನ ಪ್ರಿಯ ಆರಾಧಕ. ಭಾಗವತ ಜನ ಆರಾಧಿತ. ಹರಿ ಸೇವೆ ತತ್ಪರ.
ಈತ ಶ್ರೀಹರಿಗೆ ಸಾಟಿಯಿಲ್ಲದ ಮಂಚ. ಕಾಲುಗಳೇ ಇಲ್ಲದ ಕಿವಿಗಳಿಲ್ಲದ ಸಡಗರದ ಮಂಚ. ಅನಂತನ ವೈಭವದ ಮಂಚ. ಅಂಕೆ ಇಲ್ಲದ ಅರಸನಿಗೆ ಅಂಕುಡೊಂಕಿನ ಮಂಚ. ನಿರಂತರ ನೀರಿನಲಿ ಮುಳುಗಿರುವ ಮಂಚ. ಶೇಷಶಯನ ನಾಮಕೆ ಮೂಲದಾ ಮಂಚ. ಹಿಂದೆ ಶಿವರೂಪದಿ ನಲ್ಷತ್ತು ಕಲ್ಪ ತಪ ಮಾಡಿ ಹರಿ ಒಲುಮೆ ಪಡಿದ ಮಂಚ. ಶ್ರೀರಮಣನಿಗೆ ಶಯನವಾಗುವ ಮಂಚ. ರಮೆ ರಮಣನ ಪಾದಸೇವಿಸುವ ಮಂಚ. ಪರದೈವವ ಸ್ತುತಿಸುತ್ತ ಸುತ್ತಲೂ ನೆರೆದಿರವ ಪರಿಪರಿಯ ದೈವಂಗಳಿಂದ ಶೋಭಿಸುವ ಮಂಚ. ಕೃಷ್ಣನ ಅಣ್ಣ ಬಲರಾಮನಾಗಿ ಅವತರಿಸಿದ. ಒನಕೆ, ನೇಗಿಲುಗಳನ್ನು ಆಯುಧ ಮಾಡಿ, ಶತ್ರು ಸಂಹಾರ ಮಾಡಿದ. ಇಂಥ ಮಹಿಮೆ ನಾಗರಾಜ - ಶೇಷದೇವರದು.
ಸಾವಿರದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಹೆಡೆ. ಅದರ ಮೇಲೆ ಭಾರೀ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ. ಚಿಕ್ಕ ಸಾಸಿವೆ ಕಾಳು ಇಟ್ಟಂತೆ ಕಾಣುತ್ತದೆ.
ಆಯಾಸ ಪ್ರಯಾಸವಿಲ್ಲದೇ ಆನಂದದಿಂದ ಧರಿಸಿದ್ದಾರೆ.ಹೆಡೆಯ ಮೇಲೆ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ,
ದೇಹದ ಮೇಲೆ ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ ನಾಯಕನನ್ನು. ಏನು ಧನ್ಯನೋ ಫಣೀಶ.
ಮೂಲರೂಪದಿ ಹರಿಯ ಸೇವಿಸುವ.
ರಾಮನನುಜನಾಗಿ ರಣವ ಜಯಿಸಿದ ಮಂಚ ತಾಮಸ ರುದ್ರನ ಪಡೆದ ಮಂಚ|
ಭೀಮನನುಜನೊಳು ಆವೇಶಿಸಿದ ಮಂಚ ಜೀಮೂತ ಮಲ್ಲರನು ಕುಟ್ಟಿದ ಮಂಚ||೩||
ಅವತಾರ ರೂಪಗಳಲಿ ಸಹ ಹರಿಸೇವಾ ನಿರತ. ರಾಮನನುಜನಾದ. ಲಕ್ಷ್ಮಣನಾದ.
ಮನೆಯಲ್ಲಿ, ಮನದಲ್ಲಿ, ವನದಲ್ಲಿ, ರಣದಲ್ಲಿ, ಎಲ್ಲೆಲ್ಲೂ ರಘುಕುಲತಿಲಕನ ಸೇವೆ ಮಾಡಿದ.
ಕೃಷ್ಣನ ಅಗ್ರಜನಾದ. ಬಲರಾಮನಾದ. ತಮ್ಮನ ಜೊತೆ ಕಂಸವಧೆಯಲ್ಲಿ ಪಾಲ್ಗೊಂಡ. ಜಿಮೂತಾದಿ ಮಲ್ಲರ ಸಂಹರಿಸಿದ. ಸತತ ಯದುಕುಲತಿಲಕನ ಸೇವಿಸಿದ.
ಬಲಭೀಮನ ತಮ್ಮ ನರಾವೇಶನಾದ. ಪಾರ್ಥನಲಿ ಆವೇಶಸಿದ. ಪಾರ್ಥಸಾರಥಿಯ ಸೇವಿಸಿದ.
ಇದು ಶೇಷದೇವರ ಮಹಾತ್ಮೆ. ಆರಾಧಿಪರ ಅನಿಷ್ಟ ನಿವಾರಿಸುವ. ಇಷ್ಟ ಪೂರೈಸುವ. ಹರಿಯಲ್ಲಿ ಮನವ ನಿಲಿಸುವ. ಹರಿಪರ ಶಾಸ್ತ್ರದಲಿ ರತಿಯ ಕೊಡುವ.
ಜೀವನಾಮಕನಾದ ವ್ಯಾಪ್ತನಾದ ಹರಿಯ ಸೇವಿಸಿ ಸುಖಿಸುವ ದಿವ್ಯ ಮಂಚ|
ಸಾವಿರಮುಖದಿಂದ ತುತಿಸಿ ಹಿಗ್ಗುವ ಮಂಚ ದೇವಕಿ ಜಠರದಿ ಜನಿಸಿದ ಮಂಚ||೪||
ವಾರುಣಿದೇವಿಗೆ ವರನೆನಿಸಿದ ಮಂಚ ಸಾರುವ ಭಕ್ತರ ಪೊರೆವ ಮಂಚ|
ಕಾರುಣ್ಯನಿಧಿ ಜಗನ್ನಾಥವಿಠ್ಠಲ ವಿಹಾರಕ್ಕೆ ಯೋಗ್ಯವಾದ ಶೇಷ ಮಂಚ||೫||
ಗರುಡದೇವ ಕಾಲಾಭಿಮಾನಿಯಾದರೆ, ಶೇಷದೇವರು ಸಕಲ ಜೀವರಿಗೆ ಅಭಿಮಾನಿ. ನಿಯಾಮಕ. ಹೀಗೆ ಜೀವ ನಾಮಕನಾಗಿ ಸರ್ವತ್ರ ಸರ್ವ ವ್ಯಾಪ್ತನಾದ ಹರಿಯ ನಿರಂತರ ಸೇವಿಸುವ ಮಹಾನುಭಾವ. ತನ್ನ ಸಾವಿರ ಮುಖದಿಂದ ಹರಿಮಹಾತ್ಮೆ ಕೊಂಡಾಡುವ. ಆನಂದಪಡುವ. ಹಿರಿಹಿರಿ ಹಿಗ್ಗುವ. ಪತಿಯ ಮಹಿಮೆ ಸತಿ ವಾರುಣಿಗೆ ಸದಾ ಆನಂದದಾಯಕ. ಹರಿಯ ಭಕ್ತರ, ತನ್ನ ಸೇವಿಪ ಭಕ್ತರ ಭರದಿ ಪೊರೆವ ಕರುಣಾಳು.
ಬಹು ಸೌಭಾಗ್ಯ ಈ ಶೇಷಮಂಚದ್ದು, ಶ್ರೀರಮಣನ ವಿಹಾರಕ್ಕೆ ಯೋಗ್ಯವಾಗಿ ಸೇವಿಸುವದು.
ಎಂಥ ಧನ್ಯನೋ ಶೇಷರಾಜ!
ಇಂಥ ಶೇಷದೇವರ, ನಾಗರಾಜನ ಆರಾಧಿಪ ಪರ್ವಕಾಲ ನಾಗರ ಪಂಚಿಮೆ. ನಮ್ಮದು ಹಿರಣ್ಮಯ ಸಂಸ್ಕ್ರತಿ. ಹಬ್ಬದ ನೆಪ. ಹರಿಯ ಆರಾಧನೆ. ನಾಗರಾಜನ ಅಂತರ್ಗತ ಮುಖ್ಯ ಪ್ರಣ ಅಂತರ್ಗತ ಸಂಕರ್ಷಣರೂಪಿ ಪರಮಾತ್ಮನ ಆರಾಧನೆಯೇ ನಾಗರ ಪಂಚಿಮೆ. ತಂಬಿಟ್ಟು ಇಟ್ಟದ್ದು, ಹಾಲು ಎರೆದಿದ್ದು ನಾಗರಾಜನಿಗೆ. ಮನಸ್ಸು ಮಾಧ್ಯಮ. ಭಕ್ತಿ ವಾಹಕ. ಅಂತಃಕರಣ ಆಶ್ರಯ. ಆ ಎಲ್ಲ ಮುಟ್ಟಿದ್ದು ದೇವರ ದೇವನಿಗೆ.ನಾಗರಾಜ ಶೇಷದೇವರಿಗೆ ಅವರ ಅಂತರ್ಗತ ಸಂಕರ್ಷಣನಾಮ ಪರಮಾತ್ಮನಿಗೆ ನಮಿಸೋಣ.
ಇಂದು ನಾಗಪಂಚಮಿ ಅವರ ಅನುಗ್ರಹ ಪಡೆಯೋಣ.
ಶ್ರೀ ಕೃಷ್ಣಾರ್ಪಣಮಸ್ತು
(received in WhatsApp)
****
ರಾಗ ಕಾಂಬೋಧಿ (ಮಾಲಕಂಸ) ಝಂಪೆತಾಳ
ಬಲು ರಮ್ಯವಾಗಿದೆ ಹರಿಯ ಮಂಚ||ಪ||
ಯಲರುಣಿ ಕುಲರಾಜ ರಾಜೇಶ್ವರನ ಮಂಚ ||ಅ.ಪ||
ಪವನತನಯ ಮಂಚ ಪಾವನತರ ಮಂಚ
ಭುವನತ್ರಯವ ಪೊತ್ತ ಭಾರಿ ಮಂಚ
ಕಿವಿಗಳಿಲ್ಲದ ಮಂಚ ಶ್ರೀನಿಕೇತನ ಮಂಚ
ಶಿವರೂಪದಲಿ ಹಿಂದೆ ಹರಿಯನೊಲಿಸಿದ ಮಂಚ ||೧||
ನೀಲಾಂಬರವನುಟ್ಟು ನಳನಳಿಸುವ ಮಂಚ
ನಾಲಿಗೆ ಎರಡುಳ್ಳ ನೈಜಮಂಚ
ನಾಲ್ವತ್ತು ಕಲ್ಪದಿ ತಪವ ಮಾಡಿದ ಮಂಚ
ತಾಲ ಮುಸಲ ಹಲವ ಹಿಡಿದಿರುವ ಮಂಚ ||೨||
ರಾಮನನುಜನಾಗಿ ರಣವ ಜಯಿಸಿದ ಮಂಚ
ತಾಮಸರುದ್ರನನು ಪಡೆದ ಮಂಚ
ಭೀಮಾವರಜನೊಳು ಆವೇಶಿಸಿದ ಮಂಚ
ಜೀಮೂತ ಮಂಡಲವ ತಡೆಗಟ್ಟಿದ ಮಂಚ ||೩||
ಜೀವನಾಮಕನೆನಿಸಿ ವ್ಯಾಪ್ತನಾದ ಹರಿಯ
ಸೇವಿಸಿ ಸುಖಿಸುವ ದಿವ್ಯ ಮಂಚ
ಸಾವಿರ ಮುಖದಿಂದ ತುತಿಸಿ ಹಿಗ್ಗುವ ಮಂಚ
ದೇವಕೀಜಠರದಲಿ ಜನಿಸಿದ ಮಂಚ ||೪||
ವಾರುಣೀದೇವಿಗೆ ವರನೆನಿಸಿದ ಮಂಚ
ಸಾರುವ ಭಕುತರ ಪೊರೆವ ಮಂಚ
ಕಾರುಣ್ಯನಿಧಿ ಜಗನ್ನಾಥವಿಠ್ಠಲನ ವಿ-
ಹಾರಕ್ಕೆ ಯೋಗ್ಯವಾದ ಶೇಷ ಮಂಚ ||೫||
***
