ಬೃಂದಾವನಿ ಜನನಿ ವಂದಿಸುವೆ ಸತತ ankita jagannatha vittala BRUNDAVANI JANANI VANDISUVE TULASI STUTIH

2nd Audio by Mrs. Nandini Sripad

 ಶ್ರೀ ತುಲಸೀ ಸ್ತುತಿ 

ಶ್ರೀ ಜಗನ್ನಾಥದಾಸಾರ್ಯ ವಿರಚಿತ  ತತ್ತ್ವಸುವ್ವಾಲಿ 

ಬೃಂದಾವನಿ ಜನನಿ ವಂದಿಸುವೆ ಸತತ ಜ -
ಲಂಧರನ ರಾಣಿ ಕಲ್ಯಾಣಿ । ಕಲ್ಯಾಣಿ ತುಳಸಿನಿಜ -
ಮಂದಿರೆ ಎನಗೆ ದಯವಾಗೆ ॥ 1 ॥

ಜಲಜಾಕ್ಷನಮಲಕಜ್ಜಲಬಿಂದು ಪೀಯೂಷ -
ಕಲಶದಲಿ ಬೀಳೆ ಜನಿಸಿದಿ । ಜನಿಸಿ ಹರಿಯಿಂದ ಶ್ರೀ -
ತುಲಸಿ ನೀನೆಂದು ಕರೆಸಿದಿ ॥ 2 ॥

ಶ್ರೀತರುಣಿವಲ್ಲಭನ ಪ್ರೀತಿವಿಷಯಳೆ ನಿನ್ನ
ನಾ ತುತಿಸಿ ಕೈಯ ಮುಗಿವೆನು । ಮುಗಿವೆ ಎನ್ನಯ ಮಹಾ -
ಪಾತಕವ ಕಳೆದು ಪೊರೆಯಮ್ಮ ॥ 3 ॥

ತುಲಸಿ ನಿನ್ನಡಿಗೆ ನಾ ತಲೆಬಾಗಿ ಬಿನ್ನೈಪೆ
ಕಲುಷಕರ್ಮಗಳ ಎಣಿಸದೆ । ಎಣಿಸದೆ ಸಂಸಾರ -
ಜಲಧಿಯಿಂದೆಮ್ಮ ಕಡೆಹಾಯ್ಸು ॥ 4 ॥

ನೋಡಿದವ ದುರಿತ ಈಡ್ಯಾಡಿದವ ನಿನ್ನ ಕೊಂ -
ಡಾಡಿದವ ನಿತ್ಯ ಹರಿಪಾದ । ಹರಿಪಾದಕಮಲಗಳ
ಕೂಡಿದವ ಸತ್ಯ ಎಂದೆಂದು ॥ 5 ॥

ನಿಂದಿಸಿದವರೆಲ್ಲ ನಿಂದ್ಯರಾಗುವರು ಅಭಿ -
ವಂದಿಸಿದ ಜನರು ಸುರರಿಂದ । ಸುರರಿಂದ ನರರಿಂದ
ವಂದ್ಯರಾಗುವರು ಜಗದೊಳು ॥ 6 ॥

ಕಲುಷವರ್ಜಿತೆ ನಿನ್ನ ದಳಗಳಿಂದಲಿ ಲಕ್ಷ್ಮೀ -
ನಿಲಯನಂಘ್ರಿಗಳ ಪೂಜಿಪ । ಪೂಜಿಪರಿಗೆ ಪರಮಮಂ -
ಗಳದ ಪದವಿತ್ತು ಸಲಹುವಿ ॥ 7 ॥

ಶ್ರೀತುಳಸಿದೇವಿ ಮನ್ಮಾತ ಲಾಲಿಸು ಜಗ -
 ನ್ನಾಥವಿಟ್ಠಲನ ಚರಣಾಬ್ಜ । ಚರಣಾಬ್ಜ ಎನ್ನ ಹೃತ್ಪದ್ಮದಲಿ
ನೀ ತೋರೆ ಕೃಪೆಯಿಂದ ॥ 8 ॥
**********

ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ : 

ಕೀರ್ತಿಶೇಷ ಮಾಧ್ವಭೂಷಣ ದಿ॥ ಶ್ರೀ ಬಿ. ಭೀಮರಾವ್ , ದಾವಣಗೆರೆ.

ಶ್ರೀಜಗನ್ನಾಥದಾಸಾರ್ಯ ವಿರಚಿತ  ತತ್ತ್ವಸುವ್ವಾಲಿ

ಶ್ರೀ ತುಲಸೀ ಸ್ತುತಿ

ಬೃಂದಾವನಿ ಜನನಿ ವಂದಿಸುವೆ ಸತತ ಜ -

ಲಂಧರನ ರಾಣಿ ಕಲ್ಯಾಣಿ । ಕಲ್ಯಾಣಿ ತುಳಸಿನಿಜ -

ಮಂದಿರೆ ಎನಗೆ ದಯವಾಗೆ ॥ 1 ॥

ಅರ್ಥ :- ಜಲಂಧರನ ರಾಣಿ = ಜಲಂಧರನ ಪತ್ನಿಯಾದ , ಬೃಂದಾವನಿ = ಬೃಂದಾವನರೂಪದಿಂದ (ತುಳಸೀ ಕಟ್ಟೆ) , ತುಳಸಿನಿಜಮಂದಿರೆ = ತುಳಸೀದೇವಿಗೆ ನಿಯತವಾಸಸ್ಥಾನಳಾದ , ಕಲ್ಯಾಣಿ = ಮಂಗಳಸ್ವರೂಪಳಾದ , ಜನನಿ = ಹೇ ತಾಯಿ ಬೃಂದೇ ! ಸತತ = ನಿತ್ಯವೂ , ವಂದಿಸುವೆ = (ನಿನ್ನನ್ನು) ನಮಸ್ಕರಿಸುತ್ತೇನೆ ; ಎನಗೆ = ನನಗೆ , ದಯವಾಗೆ = ಕೃಪೆದೋರು.

ವಿಶೇಷಾಂಶ :- ಸ್ಕಾಂದಪುರಾಣದ ಕಾರ್ತೀಕಮಾಸಮಹಾತ್ಮ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಬೃಂದೆಯ ಕಥೆಯು ವರ್ಣಿತವಾಗಿದೆ. ಬೃಂದೆಯು ಜಲಂಧರನೆಂಬ ದಾನವೇಂದ್ರನ ಭಾರ್ಯೆ. ತನ್ನ ಪತಿಯ ರೂಪದಿಂದ ಬಂದು ಸಂಗವಿತ್ತ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಅನುಗ್ರಹಕ್ಕೆ ಪಾತ್ರಳಾಗಿ , ಶ್ರೀತುಳಸಿಗೆ ಮಂದಿರಳಾಗಿ ಭಕ್ತರಿಂದ ಪೂಜ್ಯಳಾಗು ಎಂಬ ವರವನ್ನು ಪಡೆದಳು. ಭಗವದ್ಭಕ್ತರು ಮನೆಯ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ವೃಂದಾವನವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿ , ಶ್ರೀತುಳಸಿಯ ವೃಕ್ಷವನ್ನು ನೆಟ್ಟು, ಪೋಷಿಸಿ , ನಿತ್ಯವೂ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ಪೂಜಿಸುವರು. ವೃಂದಾವನದಲ್ಲಿ (ತುಳಸೀಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ) ಬೃಂದೆಯು ಸನ್ನಿಹಿತಳಾಗಿ ಪೂಜಿಸಲ್ಪಡುವಳು. ಅಂತೆಯೇ ತುಳಸೀಕಟ್ಟೆಯನ್ನು (ಅಲ್ಲಿ ಸನ್ನಿಹಿತಳಾದ ಬೃಂದೆಯನ್ನು) ಮೊದಲು ಪೂಜಿಸಿ ನಂತರ ಶ್ರೀತುಳಸಿಯನ್ನು ಪೂಜಿಸುವುದು. 

ಜಲಜಾಕ್ಷನಮಲಕಜ್ಜಲಬಿಂದು ಪೀಯೂಷ -

ಕಲಶದಲಿ ಬೀಳೆ ಜನಿಸಿದಿ । ಜನಿಸಿ ಹರಿಯಿಂದ ಶ್ರೀ -

ತುಲಸಿ ನೀನೆಂದು ಕರೆಸಿದಿ ॥ 2 ॥

ಅರ್ಥ :- ಜಲಜಾಕ್ಷನ = ಪುಂಡರೀಕಾಕ್ಷನೆಂಬ ಪ್ರಸಿದ್ಧನಾಮವುಳ್ಳ ಶ್ರೀವಿಷ್ಣುವಿನ , ಅಮಲಕಜ್ಜಲಬಿಂದು = ಪವಿತ್ರವಾದ ಕಣ್ಣೀರ ಹನಿಯು , ಪೀಯೂಷಕಲಶದಲಿ = ಅಮೃತಕಲಶದಲ್ಲಿ , ಬೀಳೆ = ಬೀಳಲು , ಜನಿಸಿದಿ = ಉತ್ಪನ್ನಳಾದಿ ; ಹರಿಯಿಂದ = ಶ್ರೀಹರಿಯಿಂದ , ಶ್ರೀತುಲಸಿ ಎಂದು = ಶ್ರೀತುಲಸಿ ಎಂಬುದಾಗಿ , ನೀನು , ಕರೆಸಿದಿ = ಕರೆಯಲ್ಪಟ್ಟಿರುವಿ (ನಾಮವನ್ನು ಹೊಂದಿರುವಿ).

ವಿಶೇಷಾಂಶ :- (1) ಹಿಂದಿನ ನುಡಿಯಲ್ಲಿ ಸಹ ತುಲಸಿಯ ಮಹಾತ್ಮೆಯು ಪ್ರಸಕ್ತವಾಗಿರುವುದೆಂದು ತಿಳಿಯಬೇಕು. 'ಬೃಂದಾವನೀ' ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಜಲಂಧರನ ರಾಣಿಯಾದ ಬೃಂದೆಯನ್ನು ತನ್ನೊಂದಿಗಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ರಕ್ಷಣೆಮಾಡತಕ್ಕವಳೆಂದೂ , 'ತುಳಸಿ ನಿಜಮಂದಿರೆ' ಎಂಬುದನ್ನು ತುಳಸಿ ಮತ್ತು ನಿಜಮಂದಿರೆ ಎಂಬುದಾಗಿ ಭಿನ್ನ ಪದಗಳನ್ನಾಗಿ ಭಾವಿಸಿ , ನಿಜಮಂದಿರೆ ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಭಕ್ತಾಶ್ರಯಳೆಂಬ ಅರ್ಥವನ್ನೂ ತಿಳಿಯಬಹುದು. ತುಳಸಿಯು ಭಕ್ತಾಶ್ರಯಳೆಂಬ ಅರ್ಥಲಾಭವಾಗುವುದು.

(2) ದೇವದೈತ್ಯರು ಅಮೃತಲಾಭಕ್ಕಾಗಿ ಕ್ಷೀರಸಮುದ್ರವನ್ನು ಮಥನ ಮಾಡಿದಾಗ , ಧನ್ವಂತರಿರೂಪದಿಂದ ಶ್ರೀಹರಿಯು ಅಮೃತಕಲಶವನ್ನು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದು ಮೇಲೆ ಬಂದನು. ನಿಜಭೃತ್ಯರಾದ ದೇವತೆಗಳು ಅಮೃತವನ್ನು ಸಾಧಿಸಿ ಜಯಶೀಲರಾದ್ದರಿಂದಲೋ ಎಂಬಂತೆ ಶ್ರೀಧನ್ವಂತರಿಯ ಕಣ್ಣುಗಳಿಂದ ಆನಂದಬಾಷ್ಫಗಳು ಸುರಿದವು. ಆ ಕಣ್ಣೀರಹನಿಯು ಅಮೃತಕಲಶದಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದಿತು. ಆಗ ಅಲ್ಲಿ ಶ್ರೀತುಳಸಿಯು ಉತ್ಪನ್ನಳಾದಳು. ಶ್ರೀಹರಿಯ ಬಾಷ್ಪವೂ ಆನಂದಮಯವೇ ! ಹೀಗೆ ಶ್ರೀಹರಿ ಪ್ರಸನ್ನತೆಯಿಂದ ಜನಿಸಿದ ಶ್ರೀತುಲಸಿಯು ಪರಮಮಂಗಳ ಸ್ವರೂಪಳು. ಸರ್ವರಿಗೂ ಆನಂದಪ್ರದಳು - ಮಂಗಳಪ್ರದಳು - ಮಂಗಳದೇವತೆಯಾದ ರಮಾದೇವಿಯು ಕಲಾಯುಕ್ತಳು - ಶ್ರೀಹರಿಗೆ ಅತಿಪ್ರಿಯಳು.

(3) ಶ್ರೀಹರಿಯೇ ತನಗೆ ಪತಿಯಾಗಬೇಕೆಂಬ ಹಂಬಲದಿಂದ ಬಹು ಕಾಲ ಘೋರ ತಪಸ್ಸನ್ನಾಚರಿಸಿದ ಶ್ರೀತುಳಸೀದೇವಿಯು ಇಂದ್ರಸಾವರ್ಣಿ (ಮುಂದಿನ ಮನ್ವಂತರಾಧಿಪತಿಯ) ಕುಲೋತ್ಪನ್ನನಾದ ಧರ್ಮಧ್ವಜನೆಂಬ ರಾಜನ ಮಗಳಾಗಿ , ಲಕ್ಷ್ಮೀ ಅಂಶ (ಆವೇಶ)ದಿಂದ ಯುಕ್ತಳಾಗಿ ಅವತರಿಸಿದಳು. ಅಸದೃಶಸುಂದರಿಯಾದ ಆಕೆಯನ್ನು ರಾಜನಾದ ಧರ್ಮಧ್ವಜನು , ಲಕ್ಷ್ಮೀಸೌಂದರ್ಯಕ್ಕೆ ಸಮವಾದ ಸೌಂದರ್ಯವುಳ್ಳವಳೆಂಬ ಕಾರಣದಿಂದ (ತುಲ-ಸದೃಶ) 'ತುಲಸೀ' ಎಂಬುದಾಗಿ , ಆಕೆಯ ಸಹಜನಾಮದಿಂದಲೇ ಕರೆದನು. ಸದಾ ಶ್ರೀಹರಿಸಂಗದಲ್ಲಿ ವಿಹರಿಸಬೇಕೆಂಬ ಆಕೆಯ ಅಭೀಷ್ಟವನ್ನು ಸಲ್ಲಿಸಲು , ವೃಕ್ಷರೂಪದಿಂದ ಸದಾ ಪೂಜ್ಯಳಾಗಿ ವಿರಾಜಿಸುತ್ತ , ನನ್ನ ನಿತ್ಯ ಸಂಗವನ್ನು (ಭಕ್ತರು ಅರ್ಪಿಸುವುದರ ದ್ವಾರಾ) ಹೊಂದುವಿಯೆಂದು ವರದಾನ ಮಾಡಿದನಂತೆ ಕರುಣಾನಿಧಿ ಶ್ರೀಹರಿ !

ಶ್ರೀತರುಣಿವಲ್ಲಭನ ಪ್ರೀತಿವಿಷಯಳೆ ನಿನ್ನ

ನಾ ತುತಿಸಿ ಕೈಯ ಮುಗಿವೆನು । ಮುಗಿವೆ ಎನ್ನಯ ಮಹಾ -

ಪಾತಕವ ಕಳೆದು ಪೊರೆಯಮ್ಮ ॥ 3 ॥

ಅರ್ಥ :- ಶ್ರೀತರುಣಿವಲ್ಲಭನ = ಶ್ರೀಲಕ್ಷ್ಮೀದೇವಿಯ ಪ್ರಿಯತಮನಾದ ಶ್ರೀನಾರಾಯಣನ , ಪ್ರೀತಿವಿಷಯಳೆ = ಪ್ರೀತಿಪಾತ್ರಳಾದ ಹೇ ತುಳಸಿ ! ನಿನ್ನ = ನಿನ್ನನ್ನು , ನಾ = ನಾನು , ತುತಿಸಿ = ಸ್ತುತಿಸಿ , ಕೈಯ ಮುಗಿವೆನು = ಕೈಜೋಡಿಸಿ ಬೇಡುತ್ತೇನೆ ; ಎನ್ನಯ = ನನ್ನ , ಮಹಾಪಾತಕವ = ಮಹಾಪಾಪಗಳನ್ನು , ಕಳೆದು = ನೀಗಿ , ಪೊರೆಯಮ್ಮ = ರಕ್ಷಿಸು , ಹೇ ತಾಯಿ !

ವಿಶೇಷಾಂಶ :- (1) ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಷಣ್ಮಹಿಷಿಯರಲ್ಲಿ ಜಾಂಬವತೀದೇವಿಯು ಶ್ರೇಷ್ಠಳು. ರಮಾದೇವಿಯ ವಿಶೇಷವಾದ ಸನ್ನಿಧಾನಪಾತ್ರಳು. ಜಾಂಬವತಿಯೇ ಶ್ರೀತುಳಸೀರೂಪದಿಂದ ಶ್ರೀಹರಿಯ ನಿತ್ಯಸೇವೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವಳೆಂದು ( ' ತುಲಸೀ ಜಾಂಬವತೀ ಪ್ರೋಕ್ತಾ ' ) ಪುರಾಣವಾಕ್ಯವಿರುವುದೆಂದು ಸಂಪ್ರದಾಯ ಜ್ಞಾನಿಗಳು ಹೇಳುವರು. ' ಎಲ್ಲ ಸಾಧನವಿದ್ದು ತುಳಸಿ ಇಲ್ಲದ ಪೂಜೆ ಒಲ್ಲನೋ ಹರಿ ಕೊಳ್ಳನೋ ' ಎಂಬ ಹಿರಿಯ ದಾಸರ ಉಕ್ತಿಯು ಮನೆಮಾತಾಗಿರುವುದು ಈ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ.

(2) ಎಲ್ಲ ಸುಗಂಧಪುಷ್ಫಗಳ ಪರಿಮಳವೂ ಶ್ರೀತುಳಸಿಯಲ್ಲಿರುವುವು. ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಘ್ರಾಣೇಂದ್ರಿಯವುಳ್ಳ ಯೋಗಿಗಳು ಇದನ್ನರಿಯಬಲ್ಲರೆಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಎಲ್ಲ ಕಾಲಗಳಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲ ಪುಷ್ಫಗಳು ಪ್ರಫುಲ್ಲಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಸರ್ವ ಋತುಗಳಲ್ಲಿ ದೊರೆಯಬಹುದಾದ ಸರ್ವ ಪುಷ್ಫಗಳನ್ನು ಅರ್ಪಿಸಿದಂತಾಗುವುದು ಶ್ರೀತುಳಸಿಯನ್ನು ಅರ್ಪಿಸುವುದರಿಂದ.

(3) ಇಂತಹ ಶ್ರೀಹರಿಪ್ರೀತಿವಿಷಯಳಾದ ಶ್ರೀತುಳಸಿಯು ಅನುಗ್ರಹಿಸಿದರೆ ಮಹಾಪಾಪಗಳ ಪರಿಹಾರವಾಗುವುದೇನಾಶ್ಚರ್ಯ !

ತುಲಸಿ ನಿನ್ನಡಿಗೆ ನಾ ತಲೆಬಾಗಿ ಬಿನ್ನೈಪೆ

ಕಲುಷಕರ್ಮಗಳ ಎಣಿಸದೆ । ಎಣಿಸದೆ ಸಂಸಾರ -

ಜಲಧಿಯಿಂದೆಮ್ಮ ಕಡೆಹಾಯ್ಸು ॥ 4 ॥

ಅರ್ಥ :- ತುಲಸಿ = ಹೇ ತುಳಸಿದೇವಿ ! ನಿನ್ನಡಿಗೆ = ನಿನ್ನ ಪಾದಗಳಿಗೆ , ನಾ = ನಾನು , ತಲೆಬಾಗಿ = ತಲೆಯನ್ನಿಟ್ಟು ನಮಸ್ಕರಿಸಿ , ಬಿನ್ನೈಪೆ = ವಿಜ್ಞಾಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತೇನೆ ; ಕಲುಷಕರ್ಮಗಳ = (ನನ್ನ) ದುಷ್ಕರ್ಮಗಳನ್ನು , ಎಣಿಸದೆ = ಗಮನಿಸದೆ , ಸಂಸಾರ ಜಲಧಿಯಿಂದ = ಸಂಸಾರವೆಂಬ ಸಾಗರದಿಂದ , ಎಮ್ಮ = ನಮ್ಮನ್ನು , ಕಡೆಹಾಯ್ಸು = ದಾಟಿಸು.

ವಿಶೇಷಾಂಶ :- ಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿಧಿ ಮೀರಿದ್ದು ಹಾಗೂ ನಿಷಿದ್ಧಕರ್ಮಾಚರಣೆಯ ದೋಷಗಳು ಎಣಿಕೆಗೆ ಬಾರದಷ್ಟು ನಮ್ಮಿಂದ ನಿತ್ಯವೂ ಸಂಭವಿಸುತ್ತವೆ. ಇದರಿಂದಲೇ ಶ್ರೀದಾಸಾರ್ಯರು ' ಎಣಿಸದೆ ' ಎಂದರು. ದೇವತೆಗಳು ಗುಣಗ್ರಾಹಿಗಳು. ತಮ್ಮನ್ನು ಸೇವಿಸುವವರ ಭಕ್ತಿಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿ ಅನುಗ್ರಹಿಸುತ್ತಾರೆ. ನಿಷಿದ್ಧವಾದ ಅಪಥ್ಯ ವಸ್ತುಗಳ ಸೇವನೆಯೂ 'ಕಲುಷಕರ್ಮ'ವೇ ಆಗಿರುವುದು. ಭೌತಿಕದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಸಹ ಶ್ರೀತುಲಸಿಯು , ಅಪಥ್ಯದಿಂದ ಪ್ರಾಪ್ತವಾಗುವ ನಾನಾವಿಧ ರೋಗಗಳಿಗೆ , ದಿವ್ಯವಾದ ಔಷಧರೂಪವೂ ಆಗಿದೆ.

ನೋಡಿದವ ದುರಿತ ಈಡ್ಯಾಡಿದವ ನಿನ್ನ ಕೊಂ -

ಡಾಡಿದವ ನಿತ್ಯ ಹರಿಪಾದ । ಹರಿಪಾದಕಮಲಗಳ

ಕೂಡಿದವ ಸತ್ಯ ಎಂದೆಂದು ॥ 5 ॥

ಅರ್ಥ :- ನಿನ್ನ = ನಿನ್ನನ್ನು , ನೋಡಿದವ = ನೋಡಿದವನು , ದುರಿತ = ಪಾಪವನ್ನು , ಈಡ್ಯಾಡಿದವ = ಕಳೆದುಕೊಂಡವನೇ ಸರಿ ; ನಿತ್ಯ = ಪ್ರತಿದಿನವೂ , ಕೊಂಡಾಡಿದವ = ಸ್ತುತಿಸಿದವನು , ಹರಿಪಾದಕಮಲಗಳ = ಶ್ರೀಹರಿಯ ಪಾದಾರವಿಂದಗಳನ್ನು , ಕೂಡಿದವ = ಹೊಂದಿದವನೇ ಸರಿ ; ಎಂದೆಂದು = ಯಾವ ಕಾಲಕ್ಕೂ , ಸತ್ಯ = ಇದು ಸತ್ಯವೇ.

ವಿಶೇಷಾಂಶ :- (1) ಪ್ರಾತಃಕಾಲದಲ್ಲಿ ನಿತ್ಯವೂ ಶ್ರೀತುಳಸಿಯ ದರ್ಶನ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವವರ ಪಾಪಗಳು ನಷ್ಟವಾಗುವುವೆಂಬುದೂ , ಭಕ್ತಿಪೂರ್ವಕ ಶ್ರೀತುಳಸಿಯ ಸ್ತೋತ್ರವನ್ನು ಪಠಿಸುವವರು ಶ್ರೀಹರಿಪಾದಗಳನ್ನು ಹೊಂದುವರೆಂಬುದೂ ಸತ್ಯ. ' ಕೂಡಿದವ ' - ಹೊಂದಿದವನು ಎಂದು ನಿಶ್ಚಿತಭವಿಷ್ಯವನ್ನು ಆಗಿಹೋದಂತೆಯೇ ನಿರೂಪಿಸುವ ಪದ್ಧತಿಯ ಪ್ರಕಾರ ಹೇಳಿರುವರು. ದರ್ಶನ-ಸ್ತೋತ್ರಗಳ ಈ ಫಲಗಳು ಅತ್ಯಂತ ನಿಶ್ಚಯವೆಂದು ಇದರಿಂದ ತಿಳಿಯಬೇಕು. ಶ್ರೀಹರಿಯನ್ನು ಹೊಂದುವ ಅರ್ಹತೆಯುಳ್ಳವರಿಗೇನೆ (ಮುಕ್ತಿಯೋಗ್ಯರಿಗೆ ಮಾತ್ರ) ಶ್ರೀತುಳಸಿಯ ದರ್ಶನ - ಸ್ತೋತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಶ್ರದ್ಧೆಯುಂಟಾಗುತ್ತದೆಂಬುದೂ ಇಲ್ಲಿ ಸೂಚಿತವೆಂದು ತಿಳಿಯಬೇಕು.

ಯನ್ಮೂಲೇ ಸರ್ವತೀರ್ಥಾನಿ ಯನ್ಮಧ್ಯೇ ಸರ್ವದೇವತಾಃ ।

ಯದಗ್ರೇ ಸರ್ವವೇದಾಶ್ಚ ತುಲಸಿ ತ್ವಾಂ ನಮಾಮ್ಯಹಮ್ ॥

ಎಂದು ನಿತ್ಯವೂ ಪ್ರಾತಃಕಾಲದಲ್ಲಿ ಹೇಳಿಕೊಳ್ಳುವ ಸ್ತೋತ್ರವು ಶ್ರೀತುಲಸಿಯ ಪವಿತ್ರ ರೂಪವನ್ನು ನಿರೂಪಿಸುತ್ತದೆ. ತುಳಸೀ ವೃಕ್ಷದ ಮೂಲದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಾ ತೀರ್ಥಾಭಿಮಾನಿಗಳೂ , ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಸರ್ವ ದೇವತೆಗಳೂ , ಅಗ್ರಭಾಗದಲ್ಲಿ ಸಕಲ ವೇದಾಭಿಮಾನಿಗಳೂ ಸನ್ನಿಹಿತರಾಗಿರುವಾಗ , ಶ್ರೀತುಲಸಿಯ ಸೇವೆಯು ಯಾವ ಅಭೀಷ್ಟವನ್ನು ದೊರಕಿಸಲಾರದು? ಸರ್ವಾಭೀಷ್ಟಗಳೂ ಸಿದ್ಧವಾಗುತ್ತವೆ. 

ಪಾಪಾನಿ ಯಾನಿ ರವಿಸೂನುಪಟಸ್ಥಿತಾನಿ

ಗೋಬ್ರಹ್ಮಬಾಲಪಿತೃಮಾತೃವಧಾಧಿಕಾನಿಃ ।

ನಶ್ಶಂತಿ ತಾನಿ ತುಲಸೀವನದರ್ಶನೇನ

ಗೋಕೋಟಿದಾನಸದೃಶಂ ಫಲಮಾಪ್ನುವಂತಿ ॥

ಗೋ , ಬ್ರಹ್ಮ , ಬಾಲ , ತಂದೆ , ತಾಯಿ ಈ ಹತ್ಯೆಗಳಿಂದ ಬರುವ ಪಾಪಗಳಿಂದಲೂ ಅಧಿಕವಾದ , ಯಮದೇವನ ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿರುವ ನಮ್ಮ ಪಾಪಗಳೆಲ್ಲ ಶ್ರೀತುಲಸಿಯ ದರ್ಶನದಿಂದ ನಾಶಹೊಂದುವುದಲ್ಲದೆ , ಅನೇಕ ಸಂಖ್ಯಾಕವಾದ ಗೋದಾನದ ಫಲವೂ ಲಭಿಸುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದಲೇ ಶ್ರೀದಾಸರವರು ' ನೋಡಿದವ ದುರಿತ ಈಡ್ಯಾಡಿದವ ' ಎಂದುದು.

ತುಲಸೀಕಾನನಂ ಯತ್ರ ಯತ್ರ ಪದ್ಮವನಾನಿ ಚ ।

ವಸಂತಿ ವೈಷ್ಣವಾ ಯತ್ರ ತತ್ರ ಸನ್ನಿಹಿತೋ ಹರಿಃ ॥

ತುಲಸಿಯಿರುವ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಶ್ರೀಹರಿಸನ್ನಿಧಾನವು ನಿತ್ಯವೆಂದು ಮೇಲಿನ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿರುವುದರಿಂದ , ತುಲಸಿಯ ಸೇವೆಯಿಂದ ಶ್ರೀಹರಿಸೇವೆ ಲಭಿಸಿದಂತೆಯೇ ಅಲ್ಲವೇ ! ಆದುದರಿಂದ ಶ್ರೀದಾಸಾರ್ಯರು ತುಲಸಿಯ ಸ್ತೋತ್ರವು ಶ್ರೀಹರಿಸ್ತೋತ್ರವನ್ನು ಕೂಡಿಯೇ ಇದ್ದು , ಹರಿಯ ಅನುಗ್ರಹಸಿದ್ಧವೆಂದು ಸೂಚಿಸುತ್ತಾರೆ. " ನಿನ್ನ ಕೊಂಡಾಡಿದವ ಹರಿಪಾದಕಮಲಗಳ ಕೂಡಿದವ " ಎಂಬುದರಿಂದ.

ನಿಂದಿಸಿದವರೆಲ್ಲ ನಿಂದ್ಯರಾಗುವರು ಅಭಿ -

ವಂದಿಸಿದ ಜನರು ಸುರರಿಂದ । ಸುರರಿಂದ ನರರಿಂದ

ವಂದ್ಯರಾಗುವರು ಜಗದೊಳು ॥ 6 ॥

ಅರ್ಥ :- ನಿಂದಿಸಿದವರೆಲ್ಲ = ಶ್ರೀತುಳಸೀದೇವಿಯನ್ನು ನಿಂದಿಸಿದವರೆಲ್ಲ , ಜಗದೊಳು = ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ , ನಿಂದ್ಯರಾಗುವರು = ನಿಂದಿಸಲ್ಪಡುವರು , ಅಭಿವಂದಿಸಿದ ಜನರು = ಭಕ್ತಿಯಿಂದ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ಸ್ತುತಿಸಿದವರು , ಸುರರಿಂದ = ದೇವತೆಗಳಿಂದಲೂ , ನರರಿಂದ = ಮನುಷ್ಯರಿಂದಲೂ ವಂದ್ಯರಾಗುವರು = ಪೂಜ್ಯರಾಗುವರು.

ವಿಶೇಷಾಂಶ :- ಸಾಧನೆಗಾಗಿ ಮನುಷ್ಯರಾಗಿ ಜನಿಸಿದ ದೇವತೆಗಳು ಸರ್ವರಿಂದ ವಂದ್ಯರು - ವಂದಿಸಲ್ಪಡಲು ಅರ್ಹರಾಗುವರು. ಮನುಷ್ಯಾದಿ ಅವರರಾದ ಜೀವರು ಯಥಾಯೋಗ್ಯವಾಗಿ ಸುರರಿಂದ ಸಹ ಗೌರವಿಸಲ್ಪಡಲು ಅರ್ಹರಾಗುವರು , ' ವಾಂಛಂತಿ ಕರಸಂಸ್ಪರ್ಶಂ ತೇಷಾಂ (ತೇಷಾಂ = ಸಾಲಿಗ್ರಾಮ ಸ್ಪರ್ಶವನ್ನು ನಿತ್ಯ ಮಾಡುವ ಮಾನವರ ) ದೇವಾಃ ಸ ವಾಸವಾಃ ' ಎಂಬಂತೆ.

ಕಲುಷವರ್ಜಿತೆ ನಿನ್ನ ದಳಗಳಿಂದಲಿ ಲಕ್ಷ್ಮೀ -

ನಿಲಯನಂಘ್ರಿಗಳ ಪೂಜಿಪ । ಪೂಜಿಪರಿಗೆ ಪರಮಮಂ -

ಗಳದ ಪದವಿತ್ತು ಸಲಹುವಿ ॥ 7 ॥

ಅರ್ಥ :- ಕಲುಷವರ್ಜಿತೆ = ಹೇ ದೋಷರಹಿತಳೆ ತುಳಸಿ ! ನಿನ್ನ ದಳಗಳಿಂದಲಿ = ನಿನ್ನ ಎಲೆಗಳಿಂದ , ಲಕ್ಷ್ಮೀನಿಲಯನ = ಶ್ರೀಮಹಾಲಕ್ಷ್ಮಿಗೂ ನಿತ್ಯಾಶ್ರಯನಾದ ಶ್ರೀನಾರಾಯಣನ , ಅಂಘ್ರಿಗಳ = ಪಾದಗಳನ್ನು , ಪೂಜಿಪರಿಗೆ = ಪೂಜೆಮಾಡುವವರಿಗೆ , ಪರಮಮಂಗಳದ ಪದವ = ಮೋಕ್ಷವನ್ನು , ಇತ್ತು = ಕೊಟ್ಟು , ಸಲಹುವಿ = ರಕ್ಷಿಸುವಿ.

ವಿಶೇಷಾಂಶ :- (1) ' ಪರಮಮಂಗಳಪದವ ' ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ವೈಕುಂಠಾದಿ ಅಪ್ರಾಕೃತ (ಲಕ್ಷ್ಮ್ಯಾತ್ಮಕ) ಲೋಕಗಳನ್ನು ಅಥವಾ ಚಿದಾನಂದಾತ್ಮಕ ಸ್ವಸ್ವರೂಪದ ಆವಾರ್ಭಾವವನ್ನು , ಪರಮಾತ್ಮನಲ್ಲಿ ಸ್ಥಿತಿರೂಪವಾದ ಸಾಯುಜ್ಯ ಮುಕ್ತಿಯನ್ನು , ಅತಿಶಯ ಪುಣ್ಯಸಾಧಕವಾದ ಸಂಪತ್ತನ್ನು , ಯಥಾರ್ಥ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನವನ್ನು , ಶುದ್ಧವಾದ ವಿರಕ್ತಿಯನ್ನು ಎಂಬ ಮುಂತಾದ ನಾನಾರ್ಥಗಳನ್ನು ಸೇವಿಸುವವರ ಯೋಗ್ಯತಾನುಸಾರವಾಗಿ ತಿಳಿಯಬಹುದು.

(2) ಶ್ರೀತುಳಸಿಯು ಮೋಕ್ಷವನ್ನು ಕೊಡುವಳೆಂದರೆ , ಲಕ್ಷ್ಮ್ಯಾವೇಶಯುತಳಾಗಿ ಶ್ರೀಹರಿಯ ಅನುಜ್ಞೆಯಿಂದ ; ಸ್ವತಂತ್ರಳಾಗಿ ತಾನೇ ಅಲ್ಲವೆಂದು ತಿಳಿಯತಕ್ಕದ್ದು.

ಶ್ರೀತುಳಸಿದೇವಿ ಮನ್ಮಾತ ಲಾಲಿಸು ಜಗ-

ನ್ನಾಥವಿಟ್ಠಲನ ಚರಣಾಬ್ಜ । ಚರಣಾಬ್ಜ ಎನ್ನ ಹೃತ್ಪದ್ಮದಲಿ

ನೀ ತೋರೆ ಕೃಪೆಯಿಂದ ॥ 8 ॥

ಅರ್ಥ :- ಶ್ರೀತುಳಸಿದೇವಿ = ಹೇ ತೇಜೋವಿಶಿಷ್ಟಳಾದ ತುಳಸಿ! ಮನ್ಮಾತ = ನನ್ನ ಮಾತನ್ನು , ಲಾಲಿಸು = ಚಿತ್ತಕ್ಕೆ ತಂದುಕೋ ; ನೀ = ನೀನು , ಜಗನ್ನಾಥವಿಟ್ಠಲನ = ಜಗದೊಡೆಯನಾದ ಶ್ರೀವಿಟ್ಠಲನ , ಚರಣಾಬ್ಜ = ಪಾದಪದ್ಮಗಳನ್ನು , ಎನ್ನ ಹೃತ್ಪದ್ಮದಲಿ = ನನ್ನ ಹೃದಯಕಮಲದಲ್ಲಿ , ಕೃಪೆಯಿಂದ = ದಯಮಾಡಿ , ತೋರೆ = ತೋರಿಸಮ್ಮ.

ವಿಶೇಷಾಂಶ : ಶ್ರೀತುಳಸೀದೇವಿಯ ಸೇವೆಯು ಶ್ರೀಹರಿಯ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರವನ್ನು (ಅಪರೋಕ್ಷಜ್ಞಾನವನ್ನು) ದೊರಕಿಸಲು ಶಕ್ತವಾದ್ದರಿಂದ , ಅದರಿಂದ ಮೋಕ್ಷವು ತಪ್ಪದೇ ಲಭಿಸುವುದರಿಂದ ಸರ್ವ ಸಜ್ಜನರು ಆಕೆಯನ್ನು ನಿಷ್ಠೆಯಿಂದ ನಿತ್ಯವೂ ಸೇವಿಸಬೇಕೆಂದು ಸೂಚಿಸಿರುತ್ತಾರೆ.

ಯಾ ದೃಷ್ಟಾ ನಿಖಿಲಾಘಸಂಘಶಮನೀ ಸ್ಪೃಷ್ಟಾ ವಪುಃಪಾವನೀ

ರೋಗಾಣಾಮಭಿವಂದಿತಾ ನಿರಸನೀ ಸಿಕ್ತಾಂತಕತ್ರಾಸಿನೀ।

ಪ್ರತ್ಯಾಸತ್ತಿವಿಧಾಯಿನೀ ಭಗವತಃ ಕೃಷ್ಣಸ್ಯ ಸಂರೋಪಿತಾ

ನ್ಯಸ್ತಾ ತಚ್ಚರಣೇ ವಿಮುಕ್ತಿಫಲದಾ ತಸ್ಯೈ ತುಲಸ್ಯೈ ನಮಃ ॥

ತುಲಸಿಯ ದರ್ಶನದಿಂದ ಸಮಸ್ತ ಪಾಪಪರಿಹಾರ , ಸ್ಪರ್ಶದಿಂದ ದೇಹಶುದ್ಧಿ , ನಮಸ್ಕಾರದಿಂದ ರೋಗನಾಶ , ನೀರೆರೆವುದರಿಂದ ಯಮನ ಬಾಧೆ ಪರಿಹಾರ , ತುಳಸಿಯನ್ನು ಬೆಳೆಸುವುದರಿಂದ ಹರಿಭಕ್ತಿಯ ಜನನ , ಶ್ರೀಹರಿಗೆ ತುಳಸಿಯ ಸಮರ್ಪಣೆಯಿಂದ ಮೋಕ್ಷಪ್ರಾಪ್ತಿ . ಇವುಗಳನ್ನು ಮೇಲಿನ ಪ್ರಮಾಣಶ್ಲೋಕವು ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ. ಇಷ್ಟೂ ಅಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನು ಶ್ರೀದಾಸಾರ್ಯರು ಈ ತುಳಸೀಸ್ತೋತ್ರದಲ್ಲಿ ಅಡಗಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ : 

ಕೀರ್ತಿಶೇಷ ಮಾಧ್ವಭೂಷಣ ದಿ॥ ಶ್ರೀ ಬಿ. ಭೀಮರಾವ್ , ದಾವಣಗೆರೆ.

************

 ಬೃಂದಾವನಿ ಜನನಿ ವಂದಿಸುವೆ ಸತತ । ಜ ।

ಲಂಧರನ ರಾಣಿ ಕಲ್ಯಾಣಿ । ಕಲ್ಯಾಣಿ ತುಳಸಿ ನಿಜ ।
ಮಂದಿರೆ ಎನಗೆ ದಯವಾಗೆ ।। ೧ ।।

ಜಲಜಾಕ್ಷನಮಲ ಕಜ್ಜಲ ಬಿಂದು । ಪೀಯೂಷ ।
ಕಲಶದಲಿ ಬೀಳೆ ಜನಿಸಿದಿ । ಜನಿಸಿ ಹರಿಯಿಂದ ಶ್ರೀ ।
ತುಳಸಿ ನೀನೆಂದು ಕರೆಸಿದಿ ।। ೨ ।।

ಶ್ರೀ ತರುಣಿವಲ್ಲಭನ ಪ್ರೀತಿ ವಿಷಯಳೇ ನಿನ್ನ ।
ನಾ ತುಳಸಿ ಕೈಯ ಮುಗಿವೆನು । ಮುಗಿವೆ ಎನ್ನಯ ಮಹಾ ।
ಪಾತಕವ ಕಳೆದು ಪೊರೆಯಮ್ಮಾ ।। ೩ ।।

ತುಳಸಿ ನಿನ್ನಡಿಗೆ ನಾ ತಲೆಬಾಗಿ ಬಿನ್ನೈಪೆ ।
ಕಲುಷ ಕರ್ಮಗಳ ಎಣಿಸದೆ । ಎಣಿಸದೆ ಸಂಸಾರ ।
ಜಲಧಿಯಿಂದೆಮ್ಮ ಕಡೆಹಾಯ್ಸು ।। ೪ ।।

ನೋಡಿದವ ದುರಿತ ಈಡ್ಯಾಡಿದವ ನಿನ್ನ । ಕೊಂ ।
ಡಾಡಿದವ ನಿತ್ಯ ಹರಿ ಪಾದ । ಹರಿ ಪಾದ ಕಮಲಗಳ ।
ಕೂಡಿದವ ಸತ್ಯ ಎಂದೆಂದು ।। ೫ ।।

ನಿಂದಿಸಿದವರೆಲ್ಲ ನಿಂದ್ಯರಾಗುವರು । ಅಭಿ ।
ವಂದಿಸಿದ ಜನರು ಸುರರಿಂದ । ಸುರರಿಂದ ನರರಿಂದ ।
ವಂದ್ಯರಾಗುವರು ಜಗದೊಳು ।। ೬ ।।

ಕಲುಷ ವರ್ಜಿತೆ ನಿನ್ನ ದಳಗಳಿಂದಲಿ ಲಕ್ಷ್ಮೀ ।
ನಿಲಯನಂಘ್ರಿಗಳ ಪೂಜಿಪ । ಪೂಜಿಪರಿಗೆ ಪರಮ । ಮಂ ।
ಗಲದ ಪದವಿತ್ತು ಸಲಹುವಿ ।। ೭ ।।

ಶ್ರೀ ತುಳಸೀದೇವಿ ಮನ್ಮಾತ ಲಾಲಿಸು । ಜಗ ।
ನ್ನಾಥ ವಿಠಲನ ಚರಣಾಬ್ಜ । ಚರಣಾಬ್ಜ ಎನ್ನ ಹೃತ್ಪದ್ಮದಲ್ಲಿ ।
ನೀ ತೋರೆ ಕೃಪೆಯಿಂದ ।। ೮ ।।

***